Νίκος Λελούδας
Σπηλαιολόγος Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.)
Τα στοιχεία, αντλήθηκαν από το βιβλίο του σπηλαιολόγου Νίκου Λελούδα
«ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΥΠΟΓΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ. - ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ – ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»
(Εκδόσεις: ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ - Αθήνα, 2005).

1. Σπήλαιο «Του Ερμή»
Το περίφημο σπήλαιο «του Ερμή» βρίσκεται στην Ζήρεια, στην ανατολική πλαγιά του βουνού, χαμηλότερα από το οροπέδιο της Φλαμπουρίτσας, σε υψόμετρο 1700 μέτρα, περίπου.
Κοντινότερο χωριό, είναι τα Άνω Τρίκαλα.
Από τα αρχαιότατα, ήδη, χρόνια, λατρευόταν σ’ αυτό ο θεός Ερμής και, οι αρχαίοι πρόγονοί μας κατέφθαναν εκεί για να ζητήσουν την βοήθειά του, αφιερώνοντας συγχρόνως τα αναθήματά τους (τα σημερινά «τάματα») σ’ αυτόν.
Σ’ αυτό ακριβώς το σπήλαιο, κατά την μυθολογία μας, ο Ερμής έκρυψε τις αθάνατες αγελάδες που είχε κλέψει από τον αδελφό του τον Απόλλωνα!
Πρόκειται για αρκετά μεγάλο σπήλαιο, διανοιγμένο ολόκληρο κατωφερικά, με 6-7 αλλεπάλληλες αίθουσες – θαλάμους καταστόλιστους από ογκωδέστατα σταλακτιτικά-σταλαγμιτικά συγκροτήματα, απόδειξη της, εκατομμυρίων ετών, «ηλικίας» του.

Δυστυχώς, τα τελευταία, κυρίως, χρόνια, με την αύξηση των ανεξέλεγκτων επισκεπτών του σπηλαίου, γίνονται αρκετοί βανδαλισμοί στο εσωτερικό του (σπάσιμο σταλακτιτών, γράψιμο ονομάτων κλπ πάνω στους αιωνόβιους σταλαγμίτες του), με αποτέλεσμα την αργή, αλλά σταθερή καταστροφή του πανέμορφου αυτού υπόγειου παλατιού (..).
Πρόταση του γράφοντα ; - Η τοποθέτηση κάποιας προστατευτικής πόρτας στην είσοδο του σπηλαίου και ο, κατά το δυνατόν, έλεγχος των επισκεπτών του, από την τοπική αυτοδιοίκηση.

2. Σπήλαιο «Παναγιάς του βράχου»
Βρίσκεται λίγο πιο έξω από το χωριό Κάτω Ταρσός, πάνω στον -σαν των Μετεώρων- τεράστιο βράχο-λόφο που δεσπόζει πάνω απ’ αυτό.
Πρόκειται για «διώροφο» σπήλαιο, στον κάτω όροφο του οποίου είναι χτισμένο παμπάλαιο ασκηταριό-εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία «του βράχου». Ο επάνω όροφος, χρησίμευε σαν αποθήκη τροφίμων κλπ, αλλά και, σαν καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής κατά την δύσκολη περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Και τα δύο επίπεδα του σπηλαίου, έχουν εξερευνηθεί ολοκληρωτικά (με αναρριχήσεις σ’ όλα τα απρόσιτα σημεία τους) από τον γράφοντα και τους συνεργάτες του, επίσης, σπηλαιολόγους.

3. Σπήλαιο «Των Άγγλων»
(: ονομασία που δόθηκε από τον συγγραφέα)
Στον ίδιο βράχινο όγκο με την «Παναγία του βράχου» και, σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου απ’ αυτήν, βρίσκεται άλλο ένα σπήλαιο–κοίτη υπόγειου ποταμού, που, ο γράφων έχει ονομάσει «των Άγγλων» λόγω της πρόσφατης ιστορίας του.
Αυτό το σπήλαιο, κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, είχαν σαν καταφύγιο και ορμητήριό τους οι Άγγλοι αλεξιπτωτιστές που λειτουργούσαν σαν σύνδεσμοι και οργανωτές του τοπικού αντάρτικου εναντίον των κατακτητών, μέχρι την περιπετειώδη σύλληψή τους απ’ αυτούς.

Το σπήλαιο, στην πραγματικότητα, είναι κοίτη υπόγειου ποταμού, που, τους περισσότερους χειμερινούς μήνες λειτουργεί, βγάζοντας ορμητικά τα νερά του από τα σπλάχνα του βουνού στην επιφάνεια του εδάφους. Τους «ξερούς» καλοκαιρινούς μήνες το λιγοστό, τότε, νερό του υπόγειου ποταμού, βγαίνει αρκετά χαμηλότερα από την μεγαλειώδη είσοδο του σπηλαίου, ανάμεσα από μεγάλες και μικρές πέτρες και, χάνεται σε κοντινό χείμαρρο.
Το σπήλαιο, μετά την τεράστια ωοειδή είσοδό του και τις δύο αρκετά μεγάλες αίθουσές του, συνεχίζει προς το εσωτερικό του βουνού με την στοά-κοίτη του νερού, να έχει διαστάσεις, όχι μεγαλύτερες από, 30-35 εκατοστά ύψος και, άλλο τόσο, πλάτος!

4. Ανώνυμο βάραθρο Άνω Ταρσού
Κοντά στο χωριό Άνω Ταρσός, βρίσκεται βάραθρο (κατακόρυφο σπήλαιο), με βάθος 35-40 μέτρα. Στον πυθμένα του, διανοίγεται μεγάλη αίθουσα, το έδαφος της οποίας, είναι καλυμμένο εξ’ ολοκλήρου από σκουπίδια και μπάζα (!), που, δυστυχώς, ρίχνουν στο εσωτερικό του (..εν’ είδει, χαβούζας..) οι κάτοικοι των κοντινών χωριών.
Τα τοιχώματα και η οροφή της τεράστιας αίθουσας, είναι στολισμένα από κόκκινους σταλακτίτες.

Στον πυθμένα του, υπάρχουν ακόμη οι σκελετοί οικογενείας (λεπτομέρειες στο βιβλίο: Εξερευνώντας την υπόγεια Ελλάδα , του ίδιου), που είχε ριφθεί εκεί κατά τα τραγικά χρόνια της κατοχής, και, τους οποίους ανακάλυψε ο υπογράφων όταν κατέβηκε για πρώτη φορά στο σπηλαιοβάραθρο πριν κάμποσα χρόνια.

5. Καταβόθρες Φενεού
Περιμετρικά της παλιάς, αποξηραμένης τώρα, λίμνης του Φενεού (η οποία, δεν έχει καμία σχέση με την, τώρα υπάρχουσα πολύ κοντά της, τεχνητή λίμνη «Δόξα»), υπάρχουν 3-4 φυσικές καταβόθρες από τις οποίες, διέφευγαν τα πλεονάζοντα νερά της λίμνης προς τον υδροφόρο ορίζοντα και την θάλασσα, τελικά.

Η μόνη απ’ αυτές που «λειτουργεί» ακόμα για τον σκοπό αυτό, βρίσκεται κοντά στο χωριό Μάτι του οροπεδίου του Φενεού, και, παροχετεύει, με πολύ εντυπωσιακό τρόπο, τα παφλάζοντα νερά μεγάλου ρυακιού, στο εσωτερικό της γης!

6. Βάραθρο «Τρύπα» Φενεού
Το σπηλαιο-βάραθρο «Τρύπα» βρίσκεται σε υψόμετρο 1800, περίπου, μέτρων πάνω στο βουνό Ντουρντουβάνα (απόληξη του Χελμού στην Κορινθία).
Σ’ αυτό, φτάνουμε, από το χωριό Αρχαία Φενεός (Καλύβια) και το χωριό Πανόραμα.
Αποτελείται από 3-4 συνολικά «πηγάδια» με συνολικό βάθος πάνω από 200 μέτρα, και, 7-8, μεγάλες, σταλακτιτικά καταστόλιστες, αίθουσες, καθώς και, μία πανέμορφη υπόγεια λίμνη, ανάμεσά τους.
Η κατάβαση σ’ αυτό, φυσικά, απαιτεί ειδικές σπηλαιολογικές γνώσεις και ανάλογο εξοπλισμό.
Η σύγχρονη, τραγική ιστορία του, είναι συνδεδεμένη με τα μίση που, δυστυχώς, υπήρχαν κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, λίγο αργότερα.
Στο εσωτερικό του, τότε, είχαν ριχτεί εκατοντάδες άτομα όλων των ηλικιών (….).

Ο υπογράφων, μετά από πολυετείς έρευνες στο συγκεκριμένο βάραθρο, αποφάσισε (1991) μαζί με τον συνάδελφο σπηλαιολόγο Στάθη Παυλίδη, και ανέσυραν από το εσωτερικό του, μετά από κοπιαστικότατη συνεχή προσπάθεια 3-4 ημερών, τους εναπομείναντες ανθρώπινους σκελετούς, οι οποίοι, τώρα πλέον, έχουν εναποτεθεί-ενταφιασθεί στο παρακείμενο εκκλησάκι των «Αγίων Πάντων», που χτίστηκε εκεί από τους συγγενείς των θυμάτων γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. – Ένας ελάχιστος φόρος τιμής….

7. Σπήλαιο λίμνης Στυμφαλίας
Δίπλα, ακριβώς, από τον περιφερειακό – «παραλιακό» δρόμο της λίμνης Στυμφαλίας, υπάρχει μικρή τρύπα, που μετά από 1,5-2 μέτρα κατάβαση, οδηγεί στην πρώτη αίθουσα παραλίμνιου σπηλαίου.
Το σπήλαιο αυτό, όταν ανακαλύφθηκε, κάμποσα χρόνια πριν, κατά την διάνοιξη του δρόμου, μετά από έρευνα και μελέτη της αείμνηστης σπηλαιολόγου και συν-ιδρύτριας της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, Άννας Πετροχείλου, αποδείχθηκε ότι, ήταν πανέμορφο, με πολύ αξιόλογο σταλακτιτικό και σταλαγμιτικό διάκοσμο και οδηγούσε σε υπόγεια λίμνη. Αυτή η λίμνη, στην πραγματικότητα, δεν ήταν άλλη από την ίδια την Στυμφαλία, που εισέδυε, στο σημείο αυτό, στο εσωτερικό της γης, δηλαδή του σπηλαίου!
Γι’ αυτόν τον λόγο, αποφασίσθηκε, πριν 30 περίπου χρόνια, το σπήλαιο με την υπόγεια λίμνη, να αξιοποιηθεί τουριστικά. – Δυστυχώς, τότε, κατά τις εργασίες διάνοιξης δεύτερης -ευρύχωρης- τεχνητής εισόδου, από τα εκρηκτικά που χρησιμοποιήθηκαν, αλλά και από την, αμέσως μετά, εγκατάλειψη του όλου εγχειρήματος, και, του ίδιου του σπηλαίου στην «μοίρα» του, αυτό, έχει υποστεί ανεπανόρθωτες καταστροφές από κατακρημνίσεις στο εσωτερικό του.